Sc�al an Chumainn

� ch�ad cheapadh Cumann Gaeilge na hAstr�ile i Melbourne i 1991-92, t� s� ag dul � neart go neart. Cl�ra�odh An Cumann go foirmi�la mar chumann teoranta ar an 7� Bealtaine 1993 agus anois t� breis agus deich mbliana cuirthe d�nn. B�onn idir 30 - 40 de bhallra�ocht an chumainn i Melbourne ag teacht le ch�ile go rialta gach seachtain chun a bheith p�irteach sa ciorcal comhr� n� chun freastal ar na ranganna agus amhr�na�ocht. B�onn Daonscoil Victoria ar si�l againn gach bliain agus b�onn imeachta� eile ar si�l i rith na mbliana. Mar bharr ar sin t� �r su�omh idirl�n f�in againn anois a thabharfaidh an-dheis d�inn teagmh�il a dh�anamh len�r gc�irde i ngach aird den t�r seo agus thar lear, ach go m�rmh�r len�r gcomh-chumainn at� eagraithe sna St�it eile, 'N� neart go cur le c�ile'. D'fh�adf� a r� nach bhfu�l teorann ar bith leis an dul chun cinn gur f�idir linn a dh�anamh amach anseo ach amh�in �r dtoil f�in. Mar sin agus an su�omh seo � sheoladh againn, neosfaimid sc�al �r gCumainn don domhan m�r agus cuirfimid f�ilte is fiche roimh gach duine a l�ighfidh �. T� f�ilte comh maith roimh eolas breise n� ceart�ch�n ar bith ar phointe �irithe staire.

suas

An Ghaeilge san Astr�il

Ach sar a dh�anfaimid tr�cht ar an gCumann agus c�rsa� na Gaeilge sna deich mbliana at� d�reach tar �is dul thart, n� m�r d�inn sracfh�achaint a th�gaint ar stair na teanga Gaeilge f�in sa t�r seo ar dt�s. Ar ndoigh, t� An Ghaeilge san Astr�il �n mbliain 1788, nuair a th�inig 'An Ch�ad Chablach' i dt�r i mBotany Bay. Mar is eol d�inn cheap an t-�dar�s i NSW gur saghas teanga r�nda a bh� ann agus go raibh lucht a labhartha ag iarraidh comhcheilg �igin a chuir ar bun. N�l aon eolas cruinn againn ar an m�id Gaeilgeoir� a th�inig go dt� an t�r seo mar daor�naigh agus n� bheidh go deo is d�cha, de cheal fhianaise, mar n�l ach an fo-thagairt ina taobh sna cuntais oifigi�la. I Melbourne dhealr�dh an sc�al go raibh roinnt Gaeilgeoir� ann � na blianta tosaigh de r�ir "Garryowen" (Edmond Finn) an t-iriseoir � Chontae an Chl�ir a th�inig anseo sna luath 1840�. D�la an sc�al, Bean �ireannach ab ea bean ch�ile John Batman, ceannasa� ar an Port Philip Association. Eil�s N� Cheallach�in ab ainm di agus ba chail�n �g � as ceantar na hInise, Co an Chl�ir, nuair a chuireadh amach � go dt� VDL sna 1820�, �it ar ph�s s� le Batman n� ba dh�ana�. Is trua � nach bhfuil eolas againn ar laethanta a h�ige in �irinn ach m�s f�or � gur saola�odh � timpeall 1800 in Iarthar na h�ireann, n� fol�ir n� go raibh n�os m� n� c�pla focal Gaeilge aici san am sin i bhfad roimh aimsir an Ghorta Mh�r.

Sa Naoi� Ch�ad D�ag, nuair a bh� s� dian ar shliocht na n�ireannach, daoine bochta don bhformh�r, bh� orthu comhr�iteach a dh�anamh le cult�r agus n�sanna an mh�raimh chun iad f�in a chosaint fi� amh�in, gan tr�cht ar aon dul chun cinn sa saol a dh�anamh d�ibh f�in. Cuireadh san 'na neamhriachtanais' mar an teanga agus an cult�r Gaelach ar leaththaobh ar mhaithe leis an gcomhshamhl�, agus c� a chuireadh an mille�n anois orthu leis na deacrachta� a bh� le s�r� acu an uair sin?

Ach ag dul isteach sa Fichei� Aois bh� ruda� ag �ir� n�os fearr. Bh� a h�it f�in bainte amach ag an Eaglais Caitliceach (an pr�omh-rud cult�rach a choinneodh mar comhartha f�in-aitheantais ag sliocht na n�ireannach) i saol na hAstr�ile agus de r�ir a ch�ile thosnaigh athbheochan an chult�ir leis an gceol agus damhsa Gaelach, srl. D'�irigh go hiontach leis na heagra�ochta� sin i bpr�omh-bhailt� na hAstr�ile agus in �iteanna eile nach iad, ach bh� deachrachta� ar leith ag baint le c�rsa� teanga, teanga a bh� tr�igthe le tr� n� ceithre gluain. Bh� sc�alta ann (agus t� f�s) i dtaobh na Gaeilge (focal n� dh�, n� b'fh�idir sliocht as sean-amhr�n �igin, chun na f�rinne a innsint) a bh� in �iteanna mar Kororoit agus Kilmore i Victoria, n� Boorowa, NSW, suas go dt� aimsir an Dara Chogadh Domhanda agus f�s t� roinnt cloch chinn le scr�bhinn as Gaeilge le f�il sna reilig� ann ('is f�nach an �it ina gheobhf� gliomaigh' a deirtear ), ach sin uile.

suas

Fear l�inn Gaelach

N� hionann sin is a r� nach raibh daoine �irithe anseo 's ans�d san Astr�il a bh� d�il acu i l�ann na Gaeilge i rith na blianta. Bh� aitheantas ar an Docht�ir Niocl�s � Domhnaill mar scol�ire na Gaeilge i Melbourne sna blianta tosaigh an ch�ad seo caite , cuir i gc�s. Scr�obh An Domhnallach alt as Gaeilge sa nuacht�n 'The Catholic Advocate' ar feadh tamaill agus d'fh�g s� baili�ch�n leabhar Gaelacha le huacht ag Leabharlann Newman College, Ollscoil Mhelbourne, sean-l�mhscr�bhinn amh�in san �ireamh. T� siad ann f�s san Leabharlann sin i Swanston St, Carlton, ach is beag duine a leagfadh l�imh orthu anois. T� lear m�r leabhar Gaelacha sa Leabharlann Caitliceach Caroline Chisholm i Lonsdale St comh maith, a bhfuarthas sa t-sl� c�anna � scol�ire aonarach �igin na Gaeilge de r�ir dealramh, ach bu�ochas le Dia, t� na leabhair sin le f�il do ch�ch ach a bheith chl�raithe sa Leabharlann ar chostas an-�seal.

T� a fhios againn go raibh Conradh na Gaeilge ag feidhmi� sa Gaelic Club i Sydney sna 1920� (Craobh Albert Dryer) agus b'fh�idir go mbeidh n�os m� eolais ar an ngluaiseacht sin le f�il �n �r gc�irde i NSW amach anseo. Ach i Melbourne ag deireadh na 'seacht�da�, bh� ranganna Gaeilge ar si�l ag an Sean South Club i Flinders St ar feadh bliana n� mar sin. De ch�is �igin theip ar na hiarrachta� sin diaidh ar ndiaidh, go dt� go shroicimid na 'hocht�da� agus an 'multiculturalism' in aird a r�ime ar fud na t�re. B'� sin an t-am a thosnaigh na 'Sean-Astr�iligh' ag d�anamh athmhachnamh ar a sinsir, ar an saol a bh� acu sa t-sean-th�r fad� agus ag lorg f�oreolais ar a gcult�r f�in i nd�ir�re.

Timpeall an ama sin a thosna�odh ranganna Gaeilge i gc�l-sheomra san 'Australian-Irish Welfare Bureau' i Fitzroy ( 'An Scoil Scarta' a tugtar uirthi). D'astra�odh � go dt� Northcote roinnt blianta � shin agus t� s� ag feidhmi� ann f�s. Ag deireadh na 'hocht�da� a thosnaigh ranganna Gaeilge sa Prince's Hill High School, Carlton, agus in Ollscoil Mhelbourne, do na foghlaimeoir�. Comh maith le sin cuireadh Cl�r Gaeilge ar bun ar SBS Raidi� i Melbourne, a tharraing scata beag daoine le l�ofacht Gaeilge le ch�ile � gach aird den chathair gach coic�s. I measc na daoine a bh� chun tosaigh ann an uair sin bh� Muiris � Scanl�in, Eibhl�n agus Vincent Loughnane (cainteoir� duchais as Chorca Dhuibhne an tri�r sin), �ine Szymanski, Daith� � L�saigh, �amonn � Neachtain, Jean Tongs, �amonn � Riain, Coilin � Riain, Louis de Paor.

suas

Bunadh An Chumainn

N� fada go raibh fonn ag Gaeilgeoir� uilig na cathrach �it chaidrimh a bheith acu chun teacht le ch�ile go rialta. S� a bh� i gceist n� gr�pa n� ciorcal comhr� a eagr� ina mbeadh deis ag na cainteoir� a l�ofacht teanga a choime�d n� b'fh�idir snas a chuir ar a gcuid Gaeilge d� mba g� leis, agus gan dabht, c�namh a thabhairt do na foghlaimeoir� a bh� ag freastail ar ranganna cheana f�in agus a bh� ag m�idi� an t-am ar fad. Bh� s� soil�ir go raibh saghas chumainn ag teast�il uatha agus tar �is tamall ag teacht le ch�ile go neamhfhoirmi�il in �iteanna �ags�la mar �st�n Naughton's, Parkville, �st�n Dan O'Connell, Carlton, an Celtic Club i l�r na chathrach agus �iteanna eile nach iad, bunadh Cumann Gaeilge na hAstr�ile go foirmi�il i 1992 agus cl�ra�odh � mar chumann teoranta go hoifigi�il ar an 7� Bealtaine 1993. Leanadar ar aghaidh sa Celtic Club ar feadh tamaill.

suas

Ranganna i Scoil Naomh Eoin

Ach lean an suim sa Gaeilge ag m�idi� agus bh� an t-�ileamh ar na ranganna ar an dul c�anna leis. N� raibh aon dul as, bh� s� de dh�lgas ag an gCumann ranganna Gaeilge breise a chuir ar f�il do l�on na mballr�ochta a bh� � �ileamh agus d�anfa� amhlaidh, c� go raibh deacrachta� ar leith ag baint leis. Anois bh� ar an gCumann su�omh a fh�il a bheadh oiri�nach don obair, a bheadh l�rnach do ball uilig an Chumainn agus a bheadh saor a dh�thain. Tar �is seal � chaitheamh sa Leabharlann Poibl� i North Melbourne, shocra�omar s�os i mBunscoil Caitliceach Naomh Eoin in East Melbourne ar an gc�ad l� den dara thearma sa scoilbhliain 1993. Bh� na tr� ch�imeanna ann �n dtosach, Bun Rang, Me�n Rang agus Ard Rang, agus anois bheadh gach rang ina sheomra f�in. B�onn Ciorcal Comhr� i seomra �irithe comh maith, m� bh�onn d�thain cainteoir� l�ofachta i l�thair.

Ba dheacair �it n� ba oiri�na� a fh�il, congarach don gcathair mar at�. T� an cl�s scoile ann mar su�omh p�irce�la, t� c�ig seomra� thuas staighre, le h�iseanna teagaisc i ngach seomra, agus gan dabht seomra tae, le f�il. Ach oireann Scoil Naomh Eoin don Chumann i sl� th�bhachtach eile toisc gurb iad sliocht na h�ireann a th�g na sean-fhoirgnimh timpeall c�ad is a caoga bliain � shin. T� an ch�ad s�ip�al agus cloigtheach ar an sean-st�l Ghaelach, laistigh den gheata f�s. T�gadh iad agus an sean-scoil f�in le gann-phingin� na n�ireannach go l�ir sa phar�iste agus lena gcuid oibre. T� a rian ar an �it f�s, moladh go deo leo!

suas

Daonscoil Victoria

I M� Na Samhna 1995 a chuir an Cumann a ch�ad scoil samhraidh na Gaeilge ar bhun toisc go raibh an scoil samhraidh i NSW ag feidhmi� f�s i M� Ean�ir 1996. Mar sin thosnaigh Daonscoil Victoria (mar a tugtar anois uirthi) sa Western District, l�mh le Willaura. Timpeall sc�r cloiginn a fhreastal uirthi ar feadh na seachtaine c� go raibh an �it fada go leor �n gcathair. D'athra�odh go dt� M� Ean�ir 1997 don dara Daonscoil agus d'aistr�odh go dt� campa nua i South Gippsland, mar go raibh an t-�ileamh ar �iteanna sa scoil ag m�idi�. Tar �is c�pla bliana eile san �it sin (i 1998 agus 1999), d'aistr�odh ar�s � i 2000 de bharr �ilimh ar �iteanna breise, agus socra�odh ar su�mheanna n� ba chongara� don chathair sa cheantar timpeall na bailte beaga Ballan, Myrniong agus Bacchus Marsh. Sna blianta deireanacha bh� idir 50 agus 60 duine ann gach bliain.

T� cl�r ama na scoile socraithe le linn na blianta le ranganna ar gach leibh�il ar maidin agus go luath san iarneoin, agus de ghn�th b�onn ranganna aisteoireachta, cheoil, rince agus amhr�naiochta, srl, tar �is sin. Sna tr�thn�nta b�onn na ceolteoir� agus na hamhr�naithe ag cleachtadh i gcomhair an choirmcheoil agus daoine eile ag foghlaim a gcuid ceachtanna n� ag comhr�. Ach d'ainneoin sin agus uile b�onn a dh�thain am saoire ag gach duine comh maith. Is dial � an obair a bh�onn ag baill An Choiste gach bliain chun gach rud a ullmh�, m�le bu�ochas d�ibh.

Is traidisi�n anois � go gcr�ochn�dh an scoil le C�il� M�r/Ceolchoirm ar an o�che deireanach agus 'scaradh na gcarad' tar �is bhricfeasta an mhaidin dar gcionn. Chun na f�rinne a r�, b�onn an gairge agus an tocht i ngl�rtha na Gaeilgeoir� seasta ag dul i m�id gach bliain.

�n gc�ad scoil samhraidh fuaireamar taca�ocht l�idir � lucht na Gaeilge i NSW agus South Australia agus anuas ar sin b�onn duine n� beirt againn gach bhliain � �iteanna n�os faide f�s, Tasmania agus fi� amh�in an NT (t�imid ag s�il le taisteala� � Queensland, WA agus b'fh�idir NZ, sna blianta amach anseo!). Ach ba � an t-seoid is m� a bh�onn againn le linn na seachtaine n� na ha�onna speis�alta a thagann chugainn gach bliain, �ireannaigh iad go l�ir ar nd�igh, agus Gaeilge ar a dtoil acu, ach rud n�os t�bhachta� f�s, iad l�n s�sta dul ag m�inteoireacht agus r�l l�rnach a ghlacadh mar sti�rth�ir� ar ch�rsa� na seachtaine, ar a l�ist�n amh�in. Go fada buan iad!

suas

Todhcha� an Chumainn

�s rud � go bhfuil r� na n-imirceach beagnach thart comh fada le h�ireann de, t� s� r�-shoil�ir nach bhfuil ach sl� amh�in ann chun an Gaeilge a choime�d beo sa t�r seo sna blianta at� le teacht. Maidir le sin t� s� mar aidhm fadtr�imhseach ag an gCumann go mbeidh an Ghaeilge mar �bhar oifigi�l sa ch�rsa me�nscoile Victoria amach anseo, agus go mbeidh an Ghaeilge in Ollscoil amh�in ar a laghad, mar aonad sa ch�rsa BA i L�ann na Gaeilge. Agus t� r�iteach na fadhbe sin idir l�mha ag an gCumann cheana f�in mar is � seo an dara bhliain as a ch�ile at� Cumann Gaeilge na hAstr�ile (Victoria) teo, ag cuir ranganna Geailge ar f�il do na dalta� i gCol�iste Chill Bhr�de i Mentone. Cinnte, n�l ann ach triail f�s ach de r�ir tuairisc� t� c�pla scoil eile sa Ch�ras Oideachais Caitliceach ag cuir suime ann. Siad na t�ismitheoir� a gcuirfidh an plean ar si�l i nd�ir�re gan amhras, ach caithfimid an s�ol a chuir ar dt�s.

F�s eile at� ag teacht chun chr�och, tar �is cruinni� speis�alta ag an Daonscoil i mbliana t� s� beartaithe go mbeadh a gcumann f�in ag lucht na Gaeilge i gach St�t ag Victoria, NSW agus SA agus go mbeidh scoileanna Gaeilge deireadhseachtaine ag gach dream ar a uain f�in. Bh� deireadh seachtaine fada iontach againn in Adelaide i Meitheamh 2001 agus 2002 agus t� f�gra� ag dul thart agus an m�id seo � scr�obh, ag tabhairt cuireadh do Gaeilgeoir� na t�re teacht go dt� scoil Gaeilge Sydney ar an deireadh seachtaine fada i Meitheamh 2003.

Sin sc�al an Chumann go dt� an l� at� inniu ann agus beimid ag cur leis go rialta � am go ham as san amach, le c�namh D�.

suas

Criost�ir � Maonaigh
28� Aibre�n 2003